مطالعه تمکین مالیاتی با رویکردهای جدید، متضمن افزودن پارامترهای غیراقتصادی از قبیل عوامل اجتماعی و ساختارهای نهادی به مدل­های سنتی­ است. مقالۀ حاضر در صدد افزودن «اخلاق مالیاتی» به مدل تمکین مالیاتی است.

• ­های اخلاق مالیاتی با پرسش­نامه­ای که، سؤالات آن برگرفته از نظرسنجی­های جهانی ارزش­ها (wvs) بوده، کمی شده است. جامعه آماری شامل کل مودیان مالیاتی شهر اصفهان و نمونه­گیری به روش تصادفی توسط سازمان امور مالیاتی و دارایی استان اصفهان انجام شده است. حجم نمونه تعیین شده، به­منظور بررسی فرضیه­های پژوهش، ۱۰۰ نفر مؤدی مالیاتی است که پس از جمع­آوری داده­ها تجزیه و تحلیل با استفاده از روش­های آماری توصیفی و استنباطی صورت گرفته است. به منظور آزمون فرضیه­های پژوهش از رگرسیون چند متغیره خطی به روش OLS و رگرسیون چند متغیره لجستیک دو جمله­ای استفاده شد.

نتایج حاصل از برآورد مدل­ها نشان می­دهد که متغیرهای نگرش نسبت به فرار مالیاتی، هنجارهای اجتماعی و اعتماد به دولت و سیستم مالیاتی، حقوقی و قضایی در سطح اطمینان ۹۵% و متغیر سن در سطح اطمینان ۹۰% اثر مثبت و معناداری بر اخلاق مالیاتی دارند.همچنین، در سطح اطمینان ۹۵% متغیر اخلاق مالیاتی اثر مثبت و معناداری بر تمکین مالیاتی دارد.

در سال­های اخیر، ارتباط اخلاق با فرار مالیاتی به موضوعی جذاب در بین محققان اقتصادی تبدیل شده است. در بیشتر مطالعات انجام شده در زمینه فرار مالیاتی، اغلب به جنبه اقتصادی و یا مالیه عمومی توجه شده است و کمتر مطالعه­ای می­توان یافت که فرار مالیاتی را از جنبه اخلاق بررسی کند. عوامل متعددی در شکل­گیری اخلاق مالیاتی نقش ایفا می­کنند که در این پژوهش با استفاده از طرح این عوامل در قالب مؤلفه‌های مختلف، شامل ۱۵ مورد تاریخی اشاره شده در رساله دکتری کراو و ۳ استدلال جدید در قالب پرسشنامه و توزیع آن در بین دانشجویان علوم اداری و اقتصاد دانشگاه اصفهان، به سنجش اخلاق مالیاتی پرداخته می­شود و سپس تأثیر متغیرهای جمعیت­شناختی نظیر سن، جنسیت، درآمد، سطح تحصیلات و قومیت بر متغیر اخلاق مالیاتی بررسی می­شود. از نتایج این مطالعه می­توان به تأثیر مثبت سن و درآمد و تأثیر منفی تحصیلات و قومیت اشاره کرد. همچنین، نتایج نشان می­دهند که زنان نسبت به مردان اخلاق مالیاتی بالاتری دارند.

هدف اصلی این پژوهش برآورد میزان کاهش درآمدهای مالیاتی دولت ناشی از دو عامل فرار مالیاتی و وقفه­های جمع­آوری مالیات طی بازه زمانی ۱۳۵۰ تا ابتدای سال ۱۳۹۲ است. در راستای دستیابی به اهداف فوق الذکر، از مدل تانزی به‌منظور برآورد کاهش درآمدهای مالیاتی ناشی وقفه­های جمع­آوری مالیات و از رویکرد شاخص چندگانه و علل چندگانه (MIMIC) برای برآورد فرار مالیاتی ناشی از اقتصاد زیرزمینی استفاده شده است. طبق نتایج به دست آمده از مدل تانزی متوسط وقفه جمع­آوری درآمدهای مالیاتی در کشور حدود ۲۲ ماه برآورد شده است. همچنین طبق نتایج این مدل، کشش قیمتی درآمدهای مالیاتی پایین می‌باشد؛ در نتیجه تورم موجود، درآمدهای حقیقی دولت که با وقفه‌ای چندین ماهه جمع‌آوری می‌شوند را کاهش می­دهند. از طرفی طبق نتایج حاصل از روش متغیر پنهان بیشترین سهم فرارمالیاتی در ایجاد شکاف مالیاتی ناخالص مربوط به سال ۱۳۹۰(در حدود ۴۸) می‌باشد. این بدان معناست که وقفه‌های جمع‌آوری مالیات حتی در پایین‌ترین حد اثرگذاری خود در همین سال سهمی به مراتب بیشتر (معادل ۵۲ درصد) در ایجاد شکاف مالیاتی ناخالص داشته است. این نتایج گویایی اهمیت تسریع در جمع‌آوری درآمدهای مالیاتی در کشورهایی مانند ایران است که کشش قیمتی درآمدهای مالیاتی یا به عبارتی سیستم مالیاتی در آنها کم‌کشش می‌باشد.
 
۰۳